Εισαγωγή
Ο Παντελής Βούλγαρης αποφάσισε να καταπιαστεί με τα γεγονότα των τελευταίων μηνών του εμφυλίου πολέμου που ταλαιπώρησε την πατρίδα μας, γνωρίζοντας πολύ καλά τι κριτική τον περίμενε αν αποτολμούσε να κάνει ταινία για αυτό το θέμα. Ο εμφύλιος πόλεμος είναι ένα θέμα για μας τους Έλληνες για το οποίο ακόμα δεν μιλάμε άνετα και σε αντίθεση με τους Ισπανούς δε γυρίζουμε και ταινίες για αυτό εύκολα.
Έχοντας διαβάσει κι εγώ τις πλείστες αρνητικές κριτικές για την ταινία (το τι της σέρνουν κάποιοι αναλυτές που συνήθως κάνουν πολιτικές αναλύσεις αντί κινηματογραφικές είναι απερίγραπτο. Διαβάστε πχ. το Ριζοσπάστη ή την κριτική του Δημήτρη Δανίκα και βγάλτε μόνοι τα συμπεράσματά σας!) πήγα διστακτικά ομολογουμένως να δω το νέο πόνημα του Παντελή Βούλγαρη. Έχοντας έρθει αντιμέτωπος με τα εντονότατα συναισθήματα που μου προκάλεσε η θέαση της ταινίας και αφού περίμενα λίγο να καταλαγιάσουν αυτά μέσα μου, κάθομαι και γράφω αυτές τις γραμμές...
Υπόθεση
Η προσωπική ιστορία δύο αδερφών που στα τέλη του εμφυλίου πολέμου βρέθηκαν να πολεμάνε σε αντίπαλα στρατόπεδα στα βουνά της Καστοριάς.
Αξιολόγηση
Ο Παντελής Βούλγαρης αποφάσισε να καταπιαστεί με αυτόν τον πόλεμο γιατί τον θεωρεί ένα διαφορετικό πόλεμο, ένα πόλεμο που όπως λέει η φωνή του σκηνοθέτη δια στόματος Θανάση Βέγγου "είναι ντροπή Έλληνας να τουφεκά Έλληνα". Είναι πηγή έμπνευσης αυτός ο πόλεμος στα μάτια του καταξιωμένου Έλληνα σκηνοθέτη γιατί αποτελεί ένα παζλ από συγκλονιστικές ανθρώπινες ιστορίες. Κάθε Ελληνική οικογένεια έχει μια τέτοια ιστορία να διηγηθεί για τον εμφύλιο (προσωπικά συγκλονίστηκα όταν έμαθα ότι ο πρώτος ξαδερφός του παππού μου τον έσωσε από βέβαιο θάνατο παρότι πολεμούσαν σε αντίπαλα στρατόπεδα κάπου στα Ακαρνανικά Όρη σκηνοθετώντας την εικονική εκτέλεσή του).
Ο Παντελής Βούλγαρης έχει εξοργίσει πολλούς στην κομμουνιστική αριστερά, προφανώς γιατί δε θέλησε το Ψυχή Βαθιά να αποτελέσει δικαίωση για το πόσο καλά τα έκανε η μία πλευρά του αιματοκυλίσματος. Η ταινία του όμως έχει ενοχλήσει κι άλλους που τη βρήκαν μάλλον light ως προς την ιστορική της διάσταση (διαβάστε την καλή ανάλυση που κάνει ο φίλος μου ο Kioy εδώ, ανάλυση με την οποία διαφωνώ όμως ριζικά).
Θεωρώ απόλυτα δικαιολογημένη (και δικαιωμένη από το τελικό αποτέλεσμα) την απόφαση του σκηνοθέτη να εστιάσει στην τραγική προσωπική ιστορία δύο αδερφών για να τονίσει την αδερφοκτόνο διάσταση αυτού του πολέμου. Όλοι οι μεγάλοι σκηνοθέτες όταν διαλέγουν να προσεγγίσουν κινηματογραφικά ένα ιστορικό γεγονός διαλέγουν να αναδείξουν ή να μεγεθύνουν μια προσωπική ιστορία (υπαρκτή ή ανύπαρκτη) έτσι ώστε να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των θεατών που προφανώς δεν προσέρχονται στις αίθουσες για να δουν συγκαλυμμένο ιστορικό ντοκιμαντέρ. Αξιολογώ επίσης ως σημαντική προσωπική επιτυχία του Βούλγαρη ότι απέφυγε το σκόπελο της παράθεσης ιστορικών λεπτομερειών καταφέρνοντας έτσι να μην κουράσει τους θεατές του και να χαθεί κι ίδιος στο δαίδαλο της ιστορικής τεκμηρίωσης, αλλά να τους παρουσιάσει μια σφιχτή και συγκινητική ανθρώπινη ιστορία! Διπλή επιτυχία του που δεν προσπάθησε και απέφυγε ως το τέλος να κάνει πολιτικό κήρυγμα υπέρ ή εναντίον κανενός διαφυλάσσοντας όμως ταυτόχρονα το βαθιά πολιτικό χαρακτήρα της ταινίας!
Κατά τα άλλα, όλα στην ταινία λειτουργούν πολύ ικανοποιητικά έτσι ωστε το συνολικό αποτέλεσμα να συγκινεί αυθεντικά και να μαγεύει (χωρίς να θυμίζει δευτερόλεπτο μίζερη ή κακόγουστη ελληνική παραγωγή): μοναδική φωτογραφία που αναδεικνύει την ομορφιά του φθινοπωρινού τοπίου των βουνών της Καστοριάς, ατμοσφαιρική μουσική υπόκρουση, άκρως ποιητικά voice over της μάνας των δύο αδερφών γεμάτα εικόνες από οικογενειακή θαλπωρή και ζεστές μητρικές συμβουλές να κάνουν αντίθεση με άγριες εικόνες πολέμου και απόγνωση, πολύ καλές ερμηνείες από ερασιτέχνες ηθοποιούς, άγριες εικόνες μαχών και πολέμου να ξεχειλίζουν από συναίσθημα και να έχουν πράγματα να πουν κι όχι να είναι "ξεπατικωτούρα" από αλλοδαπές παραγωγές!
Το Ψυχή Βαθιά είναι μια πολύ δυνατή ταινία, που συγκινεί αυθεντικά λόγω της ιστορίας της και του ωραίου τρόπου που κινηματογραφικά αυτή αποδίδεται, που μιλά για την αγριότητα του πολέμου, που βροντοφωνάζει με θάρρος τα αυτονόητα, ότι δηλαδή σε έναν εμφύλιο φταίνε και οι δύο (πως να το κάνουμε, Αλέκα μου, έτσι είναι!), που δεν είναι ιστορικό δοκίμιο και δε σε κατευθύνει απαραίτητα προς συγκεκριμένα συμπεράσματα, και που το μέλλον θα δείξει αν ισχύει αυτό που κάποιοι ήδη ψελλίζουν και προσωπικά ενστερνίζομαι πλήρως: ότι είναι η πρώτη σοβαρή απόπειρα να δούμε μια μεγάλη ταινία για αυτό το ιστορικό γεγονός που να απευθύνεται στο ευρύ κοινό και να προσπαθεί να επουλώσει (με τη δύναμη και τις αδυναμίες που έχει η τέχνη να κάνει κάτι τέτοιο) ανοιχτές ακόμα πληγές της ελληνικής κοινωνίας!
Ο Παντελής Βούλγαρης αποφάσισε να καταπιαστεί με τα γεγονότα των τελευταίων μηνών του εμφυλίου πολέμου που ταλαιπώρησε την πατρίδα μας, γνωρίζοντας πολύ καλά τι κριτική τον περίμενε αν αποτολμούσε να κάνει ταινία για αυτό το θέμα. Ο εμφύλιος πόλεμος είναι ένα θέμα για μας τους Έλληνες για το οποίο ακόμα δεν μιλάμε άνετα και σε αντίθεση με τους Ισπανούς δε γυρίζουμε και ταινίες για αυτό εύκολα.
Έχοντας διαβάσει κι εγώ τις πλείστες αρνητικές κριτικές για την ταινία (το τι της σέρνουν κάποιοι αναλυτές που συνήθως κάνουν πολιτικές αναλύσεις αντί κινηματογραφικές είναι απερίγραπτο. Διαβάστε πχ. το Ριζοσπάστη ή την κριτική του Δημήτρη Δανίκα και βγάλτε μόνοι τα συμπεράσματά σας!) πήγα διστακτικά ομολογουμένως να δω το νέο πόνημα του Παντελή Βούλγαρη. Έχοντας έρθει αντιμέτωπος με τα εντονότατα συναισθήματα που μου προκάλεσε η θέαση της ταινίας και αφού περίμενα λίγο να καταλαγιάσουν αυτά μέσα μου, κάθομαι και γράφω αυτές τις γραμμές...
Υπόθεση
Η προσωπική ιστορία δύο αδερφών που στα τέλη του εμφυλίου πολέμου βρέθηκαν να πολεμάνε σε αντίπαλα στρατόπεδα στα βουνά της Καστοριάς.
Αξιολόγηση
Ο Παντελής Βούλγαρης αποφάσισε να καταπιαστεί με αυτόν τον πόλεμο γιατί τον θεωρεί ένα διαφορετικό πόλεμο, ένα πόλεμο που όπως λέει η φωνή του σκηνοθέτη δια στόματος Θανάση Βέγγου "είναι ντροπή Έλληνας να τουφεκά Έλληνα". Είναι πηγή έμπνευσης αυτός ο πόλεμος στα μάτια του καταξιωμένου Έλληνα σκηνοθέτη γιατί αποτελεί ένα παζλ από συγκλονιστικές ανθρώπινες ιστορίες. Κάθε Ελληνική οικογένεια έχει μια τέτοια ιστορία να διηγηθεί για τον εμφύλιο (προσωπικά συγκλονίστηκα όταν έμαθα ότι ο πρώτος ξαδερφός του παππού μου τον έσωσε από βέβαιο θάνατο παρότι πολεμούσαν σε αντίπαλα στρατόπεδα κάπου στα Ακαρνανικά Όρη σκηνοθετώντας την εικονική εκτέλεσή του).
Ο Παντελής Βούλγαρης έχει εξοργίσει πολλούς στην κομμουνιστική αριστερά, προφανώς γιατί δε θέλησε το Ψυχή Βαθιά να αποτελέσει δικαίωση για το πόσο καλά τα έκανε η μία πλευρά του αιματοκυλίσματος. Η ταινία του όμως έχει ενοχλήσει κι άλλους που τη βρήκαν μάλλον light ως προς την ιστορική της διάσταση (διαβάστε την καλή ανάλυση που κάνει ο φίλος μου ο Kioy εδώ, ανάλυση με την οποία διαφωνώ όμως ριζικά).
Θεωρώ απόλυτα δικαιολογημένη (και δικαιωμένη από το τελικό αποτέλεσμα) την απόφαση του σκηνοθέτη να εστιάσει στην τραγική προσωπική ιστορία δύο αδερφών για να τονίσει την αδερφοκτόνο διάσταση αυτού του πολέμου. Όλοι οι μεγάλοι σκηνοθέτες όταν διαλέγουν να προσεγγίσουν κινηματογραφικά ένα ιστορικό γεγονός διαλέγουν να αναδείξουν ή να μεγεθύνουν μια προσωπική ιστορία (υπαρκτή ή ανύπαρκτη) έτσι ώστε να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των θεατών που προφανώς δεν προσέρχονται στις αίθουσες για να δουν συγκαλυμμένο ιστορικό ντοκιμαντέρ. Αξιολογώ επίσης ως σημαντική προσωπική επιτυχία του Βούλγαρη ότι απέφυγε το σκόπελο της παράθεσης ιστορικών λεπτομερειών καταφέρνοντας έτσι να μην κουράσει τους θεατές του και να χαθεί κι ίδιος στο δαίδαλο της ιστορικής τεκμηρίωσης, αλλά να τους παρουσιάσει μια σφιχτή και συγκινητική ανθρώπινη ιστορία! Διπλή επιτυχία του που δεν προσπάθησε και απέφυγε ως το τέλος να κάνει πολιτικό κήρυγμα υπέρ ή εναντίον κανενός διαφυλάσσοντας όμως ταυτόχρονα το βαθιά πολιτικό χαρακτήρα της ταινίας!
Κατά τα άλλα, όλα στην ταινία λειτουργούν πολύ ικανοποιητικά έτσι ωστε το συνολικό αποτέλεσμα να συγκινεί αυθεντικά και να μαγεύει (χωρίς να θυμίζει δευτερόλεπτο μίζερη ή κακόγουστη ελληνική παραγωγή): μοναδική φωτογραφία που αναδεικνύει την ομορφιά του φθινοπωρινού τοπίου των βουνών της Καστοριάς, ατμοσφαιρική μουσική υπόκρουση, άκρως ποιητικά voice over της μάνας των δύο αδερφών γεμάτα εικόνες από οικογενειακή θαλπωρή και ζεστές μητρικές συμβουλές να κάνουν αντίθεση με άγριες εικόνες πολέμου και απόγνωση, πολύ καλές ερμηνείες από ερασιτέχνες ηθοποιούς, άγριες εικόνες μαχών και πολέμου να ξεχειλίζουν από συναίσθημα και να έχουν πράγματα να πουν κι όχι να είναι "ξεπατικωτούρα" από αλλοδαπές παραγωγές!
Το Ψυχή Βαθιά είναι μια πολύ δυνατή ταινία, που συγκινεί αυθεντικά λόγω της ιστορίας της και του ωραίου τρόπου που κινηματογραφικά αυτή αποδίδεται, που μιλά για την αγριότητα του πολέμου, που βροντοφωνάζει με θάρρος τα αυτονόητα, ότι δηλαδή σε έναν εμφύλιο φταίνε και οι δύο (πως να το κάνουμε, Αλέκα μου, έτσι είναι!), που δεν είναι ιστορικό δοκίμιο και δε σε κατευθύνει απαραίτητα προς συγκεκριμένα συμπεράσματα, και που το μέλλον θα δείξει αν ισχύει αυτό που κάποιοι ήδη ψελλίζουν και προσωπικά ενστερνίζομαι πλήρως: ότι είναι η πρώτη σοβαρή απόπειρα να δούμε μια μεγάλη ταινία για αυτό το ιστορικό γεγονός που να απευθύνεται στο ευρύ κοινό και να προσπαθεί να επουλώσει (με τη δύναμη και τις αδυναμίες που έχει η τέχνη να κάνει κάτι τέτοιο) ανοιχτές ακόμα πληγές της ελληνικής κοινωνίας!
4 σχόλια:
Θά συμφωνήσω με ορισμένα πολύ σωστά που εξακριβώνει ο οικοδεσπότης σινεφίλ.Θά διαφωνήσω όμως με τον αγνό αδελφοκτόνο πόλεμο, που για ναγίνει σημαίνει πως ξεπεράστηκαν πολλά όρια.Τόσο απ' τους μέν, όσο κι άπ' τους δέ. Τά ψέμματα που σκηνοθετεί η ταινία για να δικαιολογήσει την ''αδικία του αδελφοκτόνου πολέμου''(μυθοπλασία που βλάφτει και τον κιν/φο και την ιστορία και την πραγματικότητα), τα παραθέτω από μνήμης, ενδεικτικά :
1/ πουθενά οι έλληνες στρατηγοί δεν έχυναν λυπημένοι δάκρυα , επειδή δήθεν τους έσπρωχναν στον αδελφοκτόνο σπαραγμό οι Βρεττανοί κι ο ...Βάν Φλήτ.Τσακαλώτος, Βεντήρης, Παπάγος κτλ. επωμίσθηκαν με αδίσταχτη αποφασιστικότητα και αμείλικτη ενεργητικότητα το καθήκον να καθυποτάξουν τους Εαμοβούλγαρους,
τους Άθεους σλαβοκομμουνιστές της αυτονόμησης της Μακεδονίας,
τους υλιστές κι ανατροπείς του Κοινωνικού καθεστώτος,
τους σφαγείς του κονσερβοκουτιού, τους ληστοσυμμορίτεες,
τους μίσθαρνους της κομμουνιστικής διχτατορίας του Παραπετάσματος,
και χίλιες δύο κατηγορίες..
2/ Μέ το απλοικό "έλληνες να πολεμούνε έλληνες'' του τραγικού Θ.Βέγγου, σκεπάζουμε τα βαθειά αίτια, τις πανίσχυρες αναγκαιότητες, τις τρομερές ιδεολογικές και υλικές εξαρτήσεις, και τις τότες Στρατηγικές και ταξικές γιγάντιες αντιπαλότητες .Που είχαν μάλιστα παντοδύναμη προιστορία : ΚΚΕ για Αυτονόμηση Μακεδονίας-Σλαβομακεδόνων, Γ' διεθνής, απεργίες για την σοσιαλιστική επανάσταση που φάρος της ήταν η πατρίδα των εργατών του Λένιν, Ιδιώνυμο του Βενιζέλου, γενικη απεργία Μάη 1936 με αδίστακτη έφοδο και πυρά του Στρατού κατά καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη, παρξιοπηματική Διχτατορία Μεταξά
Αλήθεια οι Βρεττανικές λίρες του πρώτου Επαναστατικού δανείου στα 1824 προκάλεσαν τον πρώτο (1822) και δεύτερο Εμφύλιο (1824-25); Οταν ήδη η Τουρκία ετοίμαζε νέους στρατούς να κατασφάξει τους επαναστάτες ; Ή οι εμφύλιοι ήταν σύμφυτοι με επιβολή επαναστατικής δμοκρατικής κυβέρνησης επί των τουρκοΚοτζαμπάσηδων και ΤουρκοΕπισκόπων ; Ή ο Ταξικος εμφύλιος πόλεμος είναι αδήριτη ανάγκη κάθε επανάστασης κοινωνικής όπως και στη ρωσία στα 1917 με αιματηρό τετραετή εμφύλιο τότε ;
Η ιστορία είναι εξόριστη απ' τις...αγνές προθέσεις του ....Κάιν κατά Άβελ. Η Γαλλική επανάσταση δεν προκάλεσε τάχα ....'αδελφοκτόνο' πόλεμο με την..αδελφοκτόνα ταξική Τρομοκρατία -Ροβεσπιέρου / Σαίν Ζύστ και Κουτόν- ; Και κατόπιν για ναναι συνεπής στο υπέρτατο ιδανικό της Ελευθερίας, η Γαλλ επανάσταση δεν προκάλεσε αιματηρότατο 20-άχρονο πόλεμο 1794-1815 μεταξύ αδελφοκτόνων Ευρωπαικών εθνών με το Βοναπάρτη και τους αδίστακτους λοιπούς Βασιλιάδες ; Ή οι Ευρωπαικοί λαοί δεν είναι αδελφοί, αλλά ....αλλοεθνείς και διαβόλου κάλτσα, μισητοί, ή ...'προαιώνιοι εχθροί' Τουρκοι ή Βούλγαροι ;
6/ Αλήθεια, ο Βάν Φλήτ έκαψε με ναπάλμ τους αντάρτες του Ζαχαριάδη ή οι ....Έλληνες Σμηναγοί και πτέραρχοι και έλληνες Υποουργοί Αμύνης ;
Μένει η φριχτή σκηνή του αντίσκηνου με τους αντάρτες-αντάρτισσες τραυματίες και μετά του στρατοδικείου. Οπου ο Βούλγαρης συγκινεί.Αλλά δεν καταλαβαίνεις πώς φτάσαμε ως εκεί...
ΚΟSTAS TRENT
Φαίνεται πως οι Ελληνάρες δεν διαβάζουν προβληματικές και σκοτεινές στιγμές του Εθνικού Αυτών Βίου...
Η φαίνεται πως μετά την τρίτη Λυκείου (18 ετών ) μέχρι τα ..αντα ή -...ήντα τους, διαβάζουν μόνο "Αρλεκιν" ή μυθιστορήματα ή περί βλαστήσεως, Οικολογίας, κτλ ..
Αλλά για να κοιτάξεις βαθιά μέσ' στην Εθνική ψυχή, ή στο ατομικό και συλλογικό παρελθόν, εφόσον έχεις διαβάσει και π ρ ο β λ η μ α τ ι σ θ ε ί αρκετά ή μέτρια (διαγράφοντας τις ''πατριωτικές'' ενωτικές ψευδαισθήσεις), χρειάζεται γερή κι αμερόληπτη ματιά. Που θα διαλύσει τις Εθνικές δόξες με τις Εθνικές Λόξες. Που θα γκρεμίσει τους θρόνους αντικαθιστώντας τους με ...πόνους.
Η αυτογνωσία είναι πάντα οδυνηρή.Γιατί δεν είσαι άμεμπτος ή άψογος. Εσύ ο ίδιος με τα λάθη ή εγκλήματά σου.Πόσο μάλλον ολόκληρος λαός που αδίσταχτα ξεχυνόταν σε εμφυλίους και διχασμούς :
Πρώτος εμφύλιος (εν μέση Οθωμανική Απειλή !) : 1822-1823
δεύτερος εμφύλιος : 1824 -1825
εμφύλιος Διχασμός : 1916-1917
Τρίτος εμφύλιος-σχετικά σύντομος- : 1922-1923
Τέταρτος εμφύλιος: 1943 (συγκρούσεις σκληρές ΕΔΕΣ κατά ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ (σε Τζουμέρκα-Πίνδο-Ήπειρο)
Πέμπτος (σύντομος) : ΕΔΕΣ - ΕΑΜ -ΕΛΑΣ(Σεπτ-Νοεμβρ 1944, ήττα ΕΔΕΣ και διαφυγή υπολειμμάτων ΕΔΕΣ στα Ιόνια Νησιά)
Εκτος : Δεκεμβριανά 1944
Έβδομος : 1947-1949.
Φαίνεται πως οι Ελληνάρες δεν διαβάζουν προβληματικές και σκοτεινές στιγμές του Εθνικού Αυτών Βίου...
Η φαίνεται πως μετά την τρίτη Λυκείου (18 ετών ) μέχρι τα ..αντα ή -...ήντα τους, διαβάζουν μόνο "Αρλεκιν" ή μυθιστορήματα ή περί βλαστήσεως, Οικολογίας, κτλ ..
Αλλά για να κοιτάξεις βαθιά μέσ' στην Εθνική ψυχή, ή στο ατομικό και συλλογικό παρελθόν, εφόσον έχεις διαβάσει και π ρ ο β λ η μ α τ ι σ θ ε ί αρκετά ή μέτρια (διαγράφοντας τις ''πατριωτικές'' ενωτικές ψευδαισθήσεις), χρειάζεται γερή κι αμερόληπτη ματιά. Που θα διαλύσει τις Εθνικές δόξες με τις Εθνικές Λόξες. Που θα γκρεμίσει τους θρόνους αντικαθιστώντας τους με ...πόνους.
Η αυτογνωσία είναι πάντα οδυνηρή.Γιατί δεν είσαι άμεμπτος ή άψογος. Εσύ ο ίδιος με τα λάθη ή εγκλήματά σου.Πόσο μάλλον ολόκληρος λαός που αδίσταχτα ξεχυνόταν σε εμφυλίους και διχασμούς :
Πρώτος εμφύλιος (εν μέση Οθωμανική Απειλή !) : 1822-1823
δεύτερος εμφύλιος : 1824 -1825
εμφύλιος Διχασμός : 1916-1917
Τρίτος εμφύλιος-σχετικά σύντομος- : 1922-1923
Τέταρτος εμφύλιος: 1943 (συγκρούσεις σκληρές ΕΔΕΣ κατά ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ (σε Τζουμέρκα-Πίνδο-Ήπειρο)
Πέμπτος (σύντομος) : ΕΔΕΣ - ΕΑΜ -ΕΛΑΣ(Σεπτ-Νοεμβρ 1944, ήττα ΕΔΕΣ και διαφυγή υπολειμμάτων ΕΔΕΣ στα Ιόνια Νησιά)
Εκτος : Δεκεμβριανά 1944
Έβδομος : 1947-1949.
Συγγνώμη κε E u r o p a n e.
Aπό παραδρομή ξανάστειλα το πικραμένο κείμενό μου.
KOSTAS TRENT
Δημοσίευση σχολίου